تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : بين لباس سياه پوشيدن امام حسن(ع) در هنگام عزاداري(1) و مكروه بودن پوشيدن لباس سياه منافات نيست؛ زيرا پوشيدن لباس در ايام عزاداري از كراهت استثنا شده است. آن دسته از روايات كه دلالت بر كراهت پوشيدن لباس دارد، شامل موارد عزا نمي شود، مضافاً بر اين كه هر جا مصلحت بالاتري وجود داشته باشد، كراهت برطرف مي شود. در برخي موارد پوشيدن لباس سياه برتري پيدا مي كند. از برخي روايات و تاريخ نه تنها مي توان عدم كراهت لباس سياه در همة موارد را استنباط نمود، بلكه در بسياري از موارد بر برتري آن دلالت دارد، زيرا لباس مشكي نشانة حزن و اندوه است، چنان كه در شهادت امام حسين(ع) و عزاداري حضرت سيره نقل شده، بر اين مطلب گواهي دارد(2) شايد بر اساس مطلوب بودن عزاداري و لباس سياه پوشيدن در ايام عزاداري است كه پوشيدن لباس سياه از سنت هاي پذيرفته شده بوده و سابقة طولاني دارد، از اين رو ائمه(ع) از آن در ايام عزاداري نهي نكرده اند. برخي نوشته اند كه دختر "ام سلمه" و زنان انصار دز عزاي "حمزه" و شهيدان اُحد لباس سياه پوشيدند و "اسما بنت عميس" نيز در عزاي "جعفر طيار" سياه پوشيد.(3)ابونعيم اصفهاني روايت مي كند: زماني كه خبر شهادت امام حسين(ع)به ام سلمه رسيد، در مسجد پيامبر(ص) خيمه سياه برپا نمود و خود جامة سياه پوشيد.(4)پس از شهادت امام حسين(ع) و ياران او، كسي از زنان بني هاشم و طايفة قريش نبود مگر آن كه براي امام حسين(ع) لباس سياه پوشيده بود.(5)برخي عقيده دارند ائمه(ع) بدان جهت از پوشيدن لباس سياه منع كردند كه در عصر بني عباس از نشانه هاي عباسيان محسوب مي شد.(6) بر اين اساس در زمان امام حسين(ع) لباس سياه كراهت نداشته، مضافاً بر اين كه پوشيدن لباس سياه توسط امام دليل بر جواز آن در هنگام عزاداري است؛ زيرا در انديشه شيعيان گفتار و رفتار ائمه(ع) حجت و دليل بر مشروعيت هر كاري است. شايد بر همين اساس باشد كه فقها پوشيدن لباس سياه در ايام عزاداري امام حسين(ع) را جايز دانسته اند. يكي از مراجع مي نويسد: "با توجه به اين كه پوشيدن لباس سياه شعار اهل مصيبت و علامت سوگواري و عزا است، پوشيدن آن را در عزاي حضرت سيدالشهدا و ساير خطرات معصومين(ع) بي شبهه راجح (= بهتر) و تعظيم شعاير و اعلان برائت از اعداي آل محمد(ص) با تجليل از ايثار، شهادت در راه خدا، پاسداري از دين و مذهب و مصاديق عناوين راجحه ديگر است...".(5)پي نوشت ها: 1. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج 16، ص 26، به نقل از پاسخ به شبهات عزاداري، ص 103.2. حسين رجبي، پاسخ به شبهات عزاداري، ص 104.3. همان.4. همان، ص 103.5. حسين رجبي، پيشين، ص 105.

پاسخ : از اين كه با اين واحد مكاتبه نموده ايد سپاسگزاريم.شفا يافتن مريض ها در جوار مرقد امامان(ع) يك امر عادى نيست كه با شيوة علمى قابل اثبات باشد، بلكه يك نوع كرامت و خارق العاده به شمار مى رود.همان طور كه امام(ع) در زمان حياتش با دعاى خود بعضى از بيمارى ها را شفا مى دادند در حال ممات نيز به اذن الهى اينكار انجام مى گيرد و توجيهش آن است كه اسباب بهبودي بيمار، تنها اسباب مادى نيست همان طور كه خداوند اثر درمان را در يك دارو قرار داده، مى تواند همان اثر را در يك ذكر يا دعاى مخصوص ايجاد كند و در حقيقت اسباب معنوى در كنار اسباب مادى به اذن پروردگار در امور عالم تأثير مى گذارد. در دعاي كميل مى خوانيم: "يا من اسمه دواء و ذكره شفاء؛‌ اى خدايى كه نامش داروى درد و يادش شفاى بيمارى است". شفاى بيمار جزء محالات عقليه نيست تا استبعادى داشته باشد بلكه محال عادى است. علامه طباطبايى مى گويد: "هر چه عقلاً محال ذاتى نيست ولو اين كه به حسب عادت محال باشد دعا دربارة آن مستجاب مى شود چنان كه عمده معجزات پيغمبران از قبيل مستجاب شدن دعاست".(1)بعيد نيست كه بگوئيم شفاء مريض ها در كنار مرقد امامان(ع) نيز از نوع مستجاب شدن دعاي آن بزرگواران است. قطعاً دعاى معصوم(ع) به اجابت مقرون است.1. ترجمه الميزان، ج 2، ص 57.

پاسخ : انتخابات يك مسئله ملّي به نظر مي رسد. افراد مختلفي با سليقه ها و گرايش هاي متفاوت در عرصة انتخابات حضور پيدا مي كنند و با رأي مردم انتخاب مي شوند. انتخابات نيز از جمعه موضوعاتي است كه نمي توان بدون مشورت در آن شركت كرد و به طور دلخواهي رأي داد. براي انتخاب فرد اصلح و شايسته ابتدا مي بايست به كارنامة كانديدا مراجعه كرد و سپس با مشورت افرادي كه از تجربه برخوردارند، شخصي را كه متخصص و متعهّد است، انتخاب نمود.امام سجاد(ع) در رسالة حقوق مي فرمايد: "حق كسي كه از تو مشورت مي خواهد، اين است كه اگر عقيده و نظري داري، در اختيار او بگذاري. اگر دربارة آن چيزي نمي داني، او را به كسي راهنمايي كني كه مي داند اما حق كسي كه مشاور تو است، آن است كه اگر نظري داد و تو موافق نيستي، او را متهم نكني".(1)وظيفه رأي دهنده، انتخاب بهترين گزينه است، يعني از ميان جمعي كه در انتخابات به عنوان كانديدا حضور پيدا مي كنند، فردي را كه مناسب تر است انتخاب كند. وظيفة انتخاب شونده اين است كه رأي مردم را امانتي گران بها بداند و به شعار تبليغاتي خود جامة عمل بپوشاند تا رضاي خدا و خلق را به دست آورد و خواسته هاي مردمي را كه به او رأي داده اند، پيگيري نمايد و از هر كوششي دريغ نكند.پي نوشت ها:1. تفسير نمونه، ج 3، ص 147.

پاسخ : مشورت در لغت به معناي رايزني، شور، رأي و تدبير است.(1)مشورت و مشاوره در اموري كه بدان نياز است، داراي اهميت فوق العاده اي مي باشد. در اهميت مشورت همين بس كه حتي پيامبر گرامي اسلام(ص) مأمور به آن بودند. "در كارها با آن ها مشورت كن"(2) با اين كه پيامبر كامل ترين انسان ها بود و نيازي به مشورت با ديگران نداشت، اما مأمور شد اين سنّت حسنه را ميان مسلمانان رواج دهد و اوّل خود شروع كند.پيامبر در بعضي مواقع از نظر مشورتي افراد استفاده مي كرد، چنان كه در جنگ بدر لشكر اسلام طبق فرمان پيغمبر مي خواستند در نقطه اي اردو بزنند. يكي از ياران عرض كرد: محلّي را كه براي لشگرگاه انتخاب كرده ايد، طبق فرمان خدا است كه تغيير آن جايز نباشد يا صلاحديد شما مي باشد؟ پيامبر فرمود: فرمان خاصي در آن نيست، عرض كرد: جاي مناسبي براي اردوگاه نيست، دستور دهيد لشكر از اين محل حركت كند و در نزديكي آب محلّي انتخاب نمايد. پيغمبر نظر او را پسنديد و مطابق رأي او عمل كرد.(3) علت اهميت مشورتانسان ها از آن جهت به مشورت نيازمندندكه در بيساري موارد در كارهاي فردي يا اجتماعي و تصميم گيري هاي كلان قادر به اتخاذ شيوه صحيح نيستند، زيرا انسان به تنهايي، نمي تواند آن قدر تجربه كسب كند كه به تمام امور آگاه شود و چنين فرصتي را در اختيار ندارد، به علاوه وقتي اولياي الهي و معصومين مأمور به مشورت مي شوند، در حالي كه به علوم غيب دسترسي دارند، اين موضوع بر ما لازم تر است. پيامبر فرمود: "هيچ كس هرگز با مشورت، بدبخت و با استبداد رأي خوشبخت نشده است".(4)امير مؤمنان فرمود: "كسي كه استبداد رأي داشته باشد، هلاك مي شود و كسي كه با افراد بزرگ مشورت كند، در عقل آن ها شريك شده است".(5)در چه اموري مشورت لازم است؟انسان در بسياري كارها به مشورت نيازمند است. زمامداران و حاكمان اسلامي و مسئولان نيز در امور مردم داري و تصميم گيري هاي بزرگ مي بايست از طريق مشورت وارد شوند كه هم به صلاح خودشان است و هم به صلاح مردم. پيامبر فرمود: "هنگامي كه زمامداران شما نيكان باشند و توانگران شما سخاوت مندان و كارهايتان با مشورت انجام پذيرد، روي زمين از زير زمين براي شما بهتر است (يعني شايستة حيات وزندگي هستيد) ولي اگر زمامدارانتان، بدان و ثروتمندان، بخيل باشند و در كارها مشورت نكنيد، زير زمين از روي آن براي شما بهتر است".(6) (به درد مردن مي خوريد).در امور شخصي زندگي هم بدون مشورت خسارت خواهند ديد، مثلاً در تصميم گيري هايي چون انتخاب همسر، شغل، وارد شدن به امور تجارت، قبول مسئوليت و مسائل مربوط به تحصيل. پي نوشت ها:1. فرهنگ معين، ج 3، ص 4155.2. سوره آل عمران (3) آية 159.3. تفسير نمونه، ج 3، ص 143.4. همان، ص 145.5. همان.6. همان.

پاسخ : برادر گرامي! هر شخص مسلماني بايد فرايض و عبادات خود را به گونه اي انجام دهد كه موجب آزار ديگران نشود و همسايگان به واسطة عبادت و دعاي او اذيت نگردند و به آرامش آن ها لطمه وارد نشود.از طرف ديگر همسايه داراي حقوق زيادي است كه بايد مراعات شود. در جايي كه عبادت انسان موجب اذيت و ناراحتي ديگران شود، بايد اصل را بر رعايت حريم ديگران و آرامش همسايگان قرار داد تا حقوق ديگران و آرامش آن ها پايمال نشود. اگر شخص مذكور متوجه اين كه صداي او ديگران را اذيت مي كند نيست، خوب است به او تذكر داده شود تا مراعات كند.

پاسخ : مسافري كه بايد نمازهاي چهار ركعتي را در سفر دو ركعت بخواند، نبايد روزه بگيرد و مسافري كه نمازش را تمام مي خواند، مثل كسي كه شغلش مسافرت است، بايد در سفر روزه بگيرد.(1)اگر شخصي نذر كند روزه بگيرد و روز آن را معيّن نكند، نمي تواند آن را در سفر به جا آورد، ولي چنانچه نذر كند روز معيّن را در سفر روزه بگيرد، بايد آن را در سفر به جا آورد. نيز اگر نذر كند روز معيّن را چه مسافر باشد يا نباشد، روزه بگيرد، بايد آن روز را اگر چه مسافر باشد، روزه بگيرد.(2)با توجه به مواردي كه براي نذر در سفر براي روزه گرفتن ذكر شد مسافر مي تواند روزه بگيرد. لكن مسافر مي تواند براي خواستن حاجت سه روز در مدينة طيّبه روزة مستحبي بگيرد ولو نذر نكرده باشد.(3)پي نوشت ها: 1. توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 988، مسئله 1714.2. همان، مسئلة 1717.3. توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 990، مسئلة 1718.

پاسخ : مسافري كه نماز ظهر و عصرش شكسته مي باشد، مي تواند هر دو نماز را با نماز ظهر يا با نماز عصر امام جماعتي كه نمازش تمام است بخواند.موقعي كه امام جماعت نماز روزانه مي خواند، هر كدام از نمازها را مي شود، به او اقتدا كرد.(1)پي نوشت ها:1. توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 798، مسئلة 1408.

پاسخ : لازم نيست سجده بر سطح صاف باشد و همين كه پيشاني بر مُهري به قدر يك دو ريالي قرار گيرد و بگويند سجده كرد، نماز صحيح است.(1)اگر روي مهر نوشته هايي حكّ شده باشد كه داراي شيارهاي بلند باشد كه پيشاني بر مقدار مذكور مستقر نشود، سجده بر آن اشكال دارد. بنابراين بهتر است بر طرفي كه چيزي نوشته نشده است، سجده شود.پي نوشت ها: 1. آيت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 343.

پاسخ : سجده كردن بر دو مهر روي هم صحيح است، مشروط به اين كه بلندي آن دو مهر از حدود چهار انگشت بسته بلند تر نباشد. اگر پيشاني را بر چيزي بگذارد كه از جاي انگشتان پا و سر زانوهاي او بلندتر از چهار انگشت بسته باشد، به طوري كه عرفاً‌ نمي گويند در حال سجده است، بايد سر را بلند كند و بر موضعي كه بلندي زايدي ندارد بگذارد، دوباره نمازش را بخواند.پي نوشت ها:1. توضيح المسائل مراجع، ج 1، مسئلة ‌1059 و ذيل آن.

پاسخ : خواهر گرامي! از اين كه با ما مكاتبه نموده ايد سپاسگزاريم.براي حفظ كردن آيات قرآن، روش و راهكارهاي مختلفي وجود دارند كه اين شيوه ها، با توجه به وضع، استعداد و سليقة افراد تفاوت دارد؛ از اين رو نمي توان يكي از روش ها را به عنوان شيوة ايده آل مطرح كرد. به نظر مي رسد يكي از بهترين روش هاي حفظ آيات قرآن، روشي باشد كه ارائه مي شود: براي حفظ يك سوره، مخصوصاً طولاني لازم است ابتدا آن سوره به چند دسته از آيات تقسيم شده و هر دسته جداگانه حفظ و به دسته آيات قبلي متصل شود. لازم است آيات مربوط به يك دسته، در يك جلسه حفظ شود. مهم اين است كه در ذهن حافظ، آن ها در يك دسته ومجموعه قرار گيرد، زيرا با اين كارحجم سوره كم تر به نظر مي رسد و حافظ تسلط و احاطة كامل تري بر آن سوره خواهد داشت. سعي شود آن دسته آياتي كه براي حفظ كردن انتخاب شده به هم مرتبط باشند؛ به عنوان مثال براي حفظ كردن سورة "نبأ" مي توان آن را به سه گروه از آيات تقسيم كرد. بدين ترتيب كه آيات اوّل تا شانزدهم كه غالباً بيان پديده هاي طبيعي است، در دستة اوّل، آيات هفدهم تا سي ام كه در وصف قيامت و وضع اهل عذاب است، در دستة دوم و بالاخره تا آخر سوره در دستة سوم قرار گيرند.حال فرض كنيم برادر يا خواهري طبق يك برنامة تنظيمي ودقيق مقرّر كرده در هر روز نيم صفحه از قرآن را حفظ كند، وي ابتدا بايد آيات تعيين شده را چندين بار با دقت تمام و آرام تلاوت كند ـ خصوصاً افرادي كه قادر به قرائت قرآن با رعايت تجويد و لحن زيبا هستند، مي توانند آيات را به صورت تحقق و با دقت روي كلمات و نير حركات، تلاوت نمايندـ زيرا اين كار علاوه بر اين كه بعداً مانع از اشتباه حفظ كردن كلمات و حركات مي گردد، باعث آشنايي اجمالي با آيات نيز مي شود كه عامل مهمي در تسهيل حفظ آن ها است.البته دفعات تكرار با توجه به قدرت حافظة هر شخص و نيز سخت يا آسان بودن آيات فرق مي كند، برخي شايد با سه بار خواندن يك آية نه چندان طولاني آن را به خاطر بسپارند، ولي برخي ديگر احتياج به تمرين بيشتري دارند. طبيعتاً با چندين بار خواندن آيه ـ كه البته به قصد حفظ كردن و همراه با توجه و تأمل كافي است ـ مقدار زيادي از كملات آن در ذهن جاي مي گيرد، ليكن هنوز آية مزبور كاملاً جاي خود را در ذهن نيافته است، بنابراين بايد آيه را بدون استفاده از قرآن و با كمك گرفتن از حافظه بخواند. احتمالاً در اين هنگام حافظ به اشكالاتي برخورد خواهد كرد و تعدادي از كلمات و حروف را به ياد نخواهد آورد، زيرا هنوز احاطة كامل بر تمامي كلمات پيدا نكرده است. از اين رو بايد در هر قسمت كه متوقف شد و نتوانست كلمة مورد نظر را در ذهن خود بيابيد، به قرآن رجوع و آن كلمه را جست و جو كرده، به ذهن بسپارد و به همين ترتيب در مورد بقية آيات عمل كند تا بتواند آن ها را به طور كامل و به راحتي از حفظ بخواند. پس از آن هر آيه را حداقل پنج بار از حفظ تلاوت كند تا مطمئن شود كه آن را خوب به خاطر سپرده است. آن چه در اين قسمت اهميت دارد اين است كه حافظ قادر باشد آية محفوظ را روان و راحت قرائت كند، نه با دشواري و اشكالات مجدد.توصية بسيار مهم ما براي حفظ اين است كه تا آيه اي را به صورت كاملاً متقن و مستحكم حفظ نكرده، هيچ گاه سراغ آية بعدي نرود. عدم رعايت اين نكته حتماً مشكلاتي را ايجاد خواهد كرد. حال بعد از حفظ آية اوّلي و اطمينان از صحت و استواري حفظ مي تواند سراغ آية بعد برودو آنر ا به طريقي كه ذكر شد، حفظ كند. پس از به خاطر سپردن كامل آيه، اكنون بر مي گردد به آية قبل و آن را از حفظ مي خواند تا ببيند آيا مي توان آن را هم چنان خوب و روان بخواند يا اين كه در اين فاصله اشكالاتي ايجاد شده است؟ در صورت برخورد با اشكال، آن مورد را برطرف كرده، سپس آيه اوّل و دوّم را با هم از حفظ تلاوت مي كند. بعد از اين مرحله، حفظ آيه سوم را شروع كرده و پس از اتمام آن همان گونه كه در بالا ذكر شده، آيه دوم و سوم را با يك ديگر خوانده، به خاطر مي سپارد. همين طريق را در باقي ماندة آيات به كار مي برد تا اين كه تعداد آيات تعيين شده به طور كامل حفظ شود.حال لازم است حافظ چندين بار همة آيات حفظ شده را از حفظ بخواند و اگر به اشكالاتي برخورد، با مراجعة به قرآن آن موارد را اصلاح كرده، به ذهن بسپارد. تأكيد مي شود حافظ علاوه بر حفظ كردن هر آيه به تنهايي بايد ترتيب آيات را نيز با كمال دقت به خاطر بسپرد، زيرا در غير اين صورت ممكن است تك تك آيات را حافظ باشد، ولي نتواند آن ها را به ترتيب و پشت سر هم بخواند. توضيح اين كه در حفظ كردن آيات متوسط و يا طولاني بايد هر چند كلمه از آيه را مثلاً هر سه يا چهار كلمه را جدا از قسمت هاي ديگر حفظ كرد و سپس هر قسمت را به قسمت هاي قبل از آن وصل كرد تا آيه تمام شود. براي روشن شدن اين مطلب، يك آية متوسط (از نظر طول آيه) را به عنوان مثال مطرح كرده، روش فوق را دربارة آن به كار مي بنديم. آيه 23 از سوره مباركه جاثيه: "افرايت من اتخذ الهه هويه..." ابتدا قسمت اوّل را تكرار، همراه با دقت و تمركز كافي حفظ مي كنيم: "افرأيت من اتخذ الهه هويه..." (تكرار) تا به خوبي حفظ شود. حال به قسمت بعدي مي رسيم: "و اضلّه الله علي علم..."(تكرار) تا اين كه حفظ شود.