تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : از آنجا كه خداوند اولياى خود را دوست دارد، لذا اگر خلافى كنند، فوراً آنان را با قهر خود مى‏گيرد تا متذكّر شوند، چنانكه خداوند در قرآن مى‏فرمايد: اگر پيامبر سخنى را كه ما نگفته‏ايم به ما نسبت دهد، با قدرت او را به قهر خود مى‏گيريم: «لو تقوَّل علينا بعضَ الاقاويل لأخذنا منه باليمين»( سوره حاقّه، آيه 44 - 45.) و همچنين اگر مؤمنين خلافى كنند، چند روزى نمى‏گذرد مگر آنكه گوشمالى مى‏شوند. امّا اگر نااهلان خلاف كنند، خداوند به آنان مهلت مى‏دهد و هرگاه مهلت سرآمد، آنان را هلاك مى‏كند: «و جعلنا لمهلكهم مَوعداً»( سوره كهف، آيه 59 .) و اگر اميدى به اصلاحشان نباشد، خداوند حسابشان را تا قيامت به تأخير مى‏اندازد و به آنان مهلت مى‏دهد تا پيمانه شان پر شود. «انّما نُملى لهم ليزدادوا اثماً»( سوره آل عمران، آيه 178.) به يك مثال توجه كنيد: اگر قطره‏اى چاى روى شيشه عينك شما بريزد، فوراً آن را پاك مى‏كنيد. امّا اگر قطره‏اى چاى روى لباس سفيد شما بچكد، صبر مى‏كنيد تا به منزل برويد و لباس خود را عوض كنيد. و اگر قطره‏اى روى قالى زير پاى شما بچكد، آن را رها مى‏كنيد تا مثلاً شب عيد به قالى شويى ببريد. خداوند نيز با هركس به گونه‏اى رفتار مى‏نمايد و بر اساس شفّافيّت يا تيرگى روحش، كيفر او را به تاخير مى‏اندازد.

پاسخ : با نگاهى به منافع حيوانات و عملكرد بعضى انسان‏ها، تشبيه «اولئك كالانعام بل هم اضلّ»( سوره اعراف، آيه 179.) را حقّ و منطقى مى‏يابيم؛ گران‏ترين لباس انسان، ابريشم، از حيوانات است. مهم‏ترين غذاى انسان، شير و عسل و گوشت و ماست، از حيوانات است. حيوانات وسيله باركشى و شخم زدن و منبع درآمد و اشتغال هستند. تمام كارخانه‏هاى پشم ريسى، چرم سازى، لبنياتى و مرغدارى ودامدارى‏ها كارشان به حيوانات وابسته است. حيوانات بعضى معلّم بشرند. كلاغ، دفن مرده را به فرزند آدم و نسل او آموخت. بعضى گزارشگر انبيا مى‏شوند؛ هدهد گزارش انحراف مردم سبأ را نزد حضرت سليمان آورد. بعضى محافظ انبيا مى‏شوند؛ تار عنكبوت پيامبر اسلام را در غار حفظ كرد. حيوانات قابل تربيت و آموزش هستند و لذا شكار سگى كه آموزش ديده حلال است. حتى حيوانات آزار دهنده مثل مار، تنها كسانى را مى‏گزند كه به آنها نزديك شده باشند. با توجّه به مطالب فوق، آيا انسان‏هايى كه از دور مردم آزارى مى‏كنند و مناطق دور دست را بمباران و موشك‏باران مى‏كنند، از مار بدتر نيستند؟ افرادى كه شبانه روز براى مردم حيله و خدعه مى‏كنند و به خاطر رسيدن به هوسهاى بى انتهاى خود نسل انسان را به تباهى مى‏كشند، از حيوانات بدتر نيستند؟ آدم‏هايى كه يك تنه صدها پرونده جرم و جنايت دارند، از درّنده‏ترين حيوانات پست‏تر نيستند؟

پاسخ : قرآن مى‏فرمايد: «اتّقوا اللّه و يعلّمكم اللّه»( سوره بقره، آيه 282.) از خداوند پروا كنيد تا خداوند، حقيقت را به شما بياموزد. آرى، افراد آلوده از درك بسيارى حقايق محرومند. كسى كه تعصّب قومى، حزبى، نژادى و... دارد، حق را آنگونه كه هست نمى‏فهمد، مثل كسيكه عينك رنگي گذاشته است و همه چيز را رنگي مي بيند.اگر آيينه را صيقل دهيم، عكس را درست نشان مى‏دهد. آئينه دل نيز بايد صيقلى باشد تا معارف را درك كند. دل‏هاى كينه دار مثل ظرف‏هاى آلوده است كه اگر آب تميز هم در آن ريخته شود، آلوده مى‏شود. گناه غبارى است كه نمى‏گذارد انسان واقع بين باشد.

پاسخ : آرى، ديندارى مراحلى دارد: مرحله گرم شدن، مرحله داغ شدن و مرحله پخته شدن. هر گرم و داغى، سرد مى‏شود ولى هيچ پخته‏اى خام نمى‏شود. در قرآن، يكجا مى‏خوانيم كه مردم وارد دين مى‏شوند: «يدخلون فى دين اللّه افواجا»( سوره نصر، آيه 2 .) و در جاى ديگر به كسانى كه شعار ديندارى مى‏دادند گفته مى‏شود: هنوز ايمان وارد دلهاى شما نشده است: «ولمّا يدخل الايمان فى قلوبكم»( سوره حجرات، آيه 14.) يعنى دين بايد وارد مردم شود. ورود مردم در دين آسان است؛ هركس بگويد: «أشهد ان لا اله الاّ اللّه و أشهد انّ محمّداً رسول اللّه»، مسلمان است. اين مرحله گرم شدن است. امّا بالاتر از گرم شدن، داغ شدن است. اصحاب پيامبر با احساس و هيجان داغى به جبهه‏ها مى‏رفتند و حاضر بودند در كنار پيامبر جان فشانى كنند. ولى قرآن به آنها مى‏گويد اگر دين داريد، خمس غنائم جنگى را بدهيد: «واعلموا انّما غَنمتُم من شى‏ءٍ فانّ لِلّه خُمُسَه و للرّسول... انْ كنتم آمنتم باللّه»( سوره انفال، آيه 41.) بنابراين، كسانى كه شهادتين مى‏گويند و حتى در جبهه‏ها كنار پيامبر مى‏جنگند، ممكن است در مسايل مالى آسيب‏پذير باشند كه قرآن مى‏فرمايد: در كنار شهادتين و جبهه و نماز، حق خدا و رسول و فقرا را نيز بپردازيد. در اين مرحله است كه ايمان وارد قلب مى‏شود. قرآن فقط به گروه خاصّى مى‏فرمايد: «اولئك هُم المؤمنونَ حقّاً»( سوره انفال، آيه 4.) مؤمنون واقعى گروه خاصّى هستند، ولى نسبت به گروهى كه منافقانه اظهار ايمان دارند، مى‏فرمايد: اينها مؤمن واقعى نيستند: «و مِن النّاس مَن يقول آمنّا بِاللّه و باليوم الآخر و ما هم بمؤمنين»( سوره بقره، آيه 8 .)

پاسخ : قرآن تمام مسلمانان را به امر به معروف و نهى از منكر سفارش كرده و فرموده است: «كُنتم خَيرَ اُمّة اُخرِجَت للنّاس تَأمرون بِالمَعروف و تَنهَون عن المنكر»( سوره آل‏عمران، آيه 110.) شما بهترين امّتى هستيد كه جلوه كرده‏ايد به شرط آنكه امر به معروف و نهى از منكر كنيد. و در جاى ديگر مى‏فرمايد: از ميان شما مسلمين گروهى ويژه بايد مسئول امر به معروف و نهى از منكر شوند. «ولتكن منكم اُمّة يَدعون الى الخير و يأمرون بالمعروف و يَنهون عن المنكر»( سوره آل‏عمران، آيه 104.)

پاسخ : قرآن مى‏فرمايد: «إنّما يَتقبّل اللّه من المتّقين»( سوره مائده، آيه 27.)، تنها خداوند اعمال متقين و افراد با تقوا را مي پذيرد.البته تقوا درجاتى دارد. به همين دليل، كلمه (أتقى‏) يعنى با تقواتر، در قرآن آمده است: «انّ أكرمكم عند اللّه أتقاكم»( سوره حجرات، آيه 13.) بنابراين، هركس به مقدار تقوايى كه دارد كارش قبول مى‏شود. به همين دليل پاداش‏هاى قرآن نسبت به افراد و كارها و شرايط، متفاوت است؛ بعضى كارها پاداش دو برابر دارد: «ضِعفَين»( سوره بقره، آيه 265.) بعضى كارها پاداش چند برابر دارد: «أضعافاً»( سوره بقره، آيه 245.) بعضى كارها پاداش ده برابر دارد: «فله عَشرُ أمثالها»( سوره انعام، آيه 160.) بعضى كارها پاداش هفتصد برابر دارد: «كمَثل حبَّة أنبَتَت سَبع سَنابِل فى كلّ سُنبلَةٍ مِأةُ حَبّة»( سوره بقره، آيه 261.) بعضى كارها پاداشى دارد كه هيچ كس، جز خدا آن را نمى‏داند: «فلا تعلم نفس ما اخفى لهم»( سوره سجده، آيه 17.)

پاسخ : اولاً تقوا درجاتى دارد و اكثر افراد عادّى و خلافكار هم مرحله‏اى از تقوى را دارا مى‏باشند و گرنه هيچ كار خيرى انجام نمى‏دادند و از هيچ گناهى دست برنمى‏داشتند. ثانياً اگر گفتند دولت فقط فارغ التحصيلان دانشگاه را مى‏پذيرد، مراد آن است كه شرط استخدام رسمى، فارغ التحصيل دانشگاه بودن است، نه اينكه ديگران حقّ هيچ گونه كارى ندارند و يا اگر كارى انجام دهند، پاداششان ضايع مى‏شود. ثالثاً پذيرش عمل نيز درجاتى دارد: قبول عادّى، قبول شايسته، «بقبول حسن»( سوره آل‏عمران، آيه 37.) و قبول برتر كه در دعا مى‏خوانيم: «و تقبّل باحسن قبولك»( دعاى وداع ماه رمضان.) بنابراين، هركس به مقدار تقوايى كه دارد كارش قبول مى‏شود. به همين دليل پاداش‏هاى قرآن نسبت به افراد و كارها و شرايط، متفاوت است.

پاسخ : قرآن مى‏فرمايد: «لِكَيلا تَأسوا على‏ ما فاتكم و لا تفرحوا بما آتاكم»( سوره حديد، آيه 23.) آن گونه باشيد كه اگر چيزى را از دست داديد، تأسّف نخوريد و اگر چيزى به شما دادند، شاد نشويد. راستى آيا مى‏شود انسان اينگونه متعادل باشد كه دادن‏ها و گرفتن‏ها در او اثرى نگذارد؟ كارمند بانك، يك روز مسئول دريافت پول مردم مى‏شود و روز ديگر مسئول پرداخت پول به مردم مى‏شود. نه آن روزى كه پول مى‏گيرد خوشحال است و نه آن روزى كه مى‏پردازد، ناراحت. زيرا او مى‏داند هر دو روز، امانتدارى بيش نبوده است.

پاسخ : قرآن مى‏فرمايد: «مَن جاءَ بالحَسنَة فلهُ عَشر أمثالها»( سوره انعام، آيه 160.) هر كس كار شايسته‏اى بياورد، ده برابر پاداش دارد. آنچه مهم است آوردن كار شايسته به قيامت است، نه انجام آن در دنيا. رساندن جنس به مقصد ارزش دارد، ولى اگر جنسى را در وسط راه از بين برديم، ارزشى ندارد. بسيارى از كارهاى به ظاهر نيك دچار آفاتى مى‏شود كه به مقصد نمى‏رسد: يا در آغاز، كار را با ريا و خودنمايى شروع مى‏كنيم و هدف الهى نداريم، يا در وسط كار گرفتار غرور و عُجب و خودخواهى مى‏شويم و يا بعد از انجام كار، گناهى مى‏كنيم و آثار آن را محو مى‏كنيم. گرچه در اين سه مورد كار شايسته انجام گرفته، ولى سالم به مقصد نرسيده است. لذا قرآن نمى‏فرمايد: هركس كار شايسته انجام دهد ده برابر پاداش دارد، بلكه مى‏فرمايد: هر كس كار شايسته خود را تا قيامت بياورد، ده پاداش دارد. «مَن جاء بالحسنة»

پاسخ : در قرآن مى‏خوانيم: «ما أصابك مِن حَسنةٍ فَمِن اللّه و ما أصابك مِن سَيِّئة فَمِن نَفسك»( سوره نساء، آيه 79.) هر خوبى به تو رسد از خداوند است ولى هر بدى كه به تو رسد از نفس خودت مى‏باشد. كره زمين كه به دور خود و خورشيد مى‏گردد و همواره بخشى از آن روشن و بخشى ديگر تاريك است، هر كجاى آن روشن باشد از خورشيد است و هر كجاى آن تاريك باشد، از خود زمين است. خداوند انگور را آفريد، ولى بشر از آن شراب مى‏سازد كه مايه بروز هزاران حادثه و بيمارى است. خداوند به انسان قدرت داد، ولى عدّه‏اى با سوء استفاده از اين قدرت، به محرومان ضربه مى‏زنند. خداوند به انسان عقل داد، ولى عدّه‏اى از اين عقل سوء استفاده كرده و به دنبال مكر و حيله براى مردم هستند. پس آنچه از سوى خداوند است، نيكوست و بدى‏ها از خود ما سرچشمه مى‏گيرد.